Gaziantep ili, İslahiye İlçesi yakınlarında olan Tilmen Höyük, Karasu nehrinin iki kolu arasında, doğal bir yükselti üzerine konumlanmış olan bir höyük yerleşmesidir. Yaklaşık 5,5 hektarlık bir alana yayılan höyük, yaklaşık 15 m yüksekliğinde bir akropol ve batıya doğru uzanan bir aşağı şehir yerleşiminden oluşmaktadır. Tilmen Höyük’te, 1960-1972 yılları arasında İstanbul Üniversitesi’nden Prof. Dr. U. Bahadır Alkım’ın başkanlığında bir ekip tarafından kazı çalışmaları gerçekleştirlmiş, bu çalışmalarda, MÖ 3500 – 1200 yılları arasına tarihlenen Geç Kalkolitik, Erken Tunç Çağı, Orta Tunç Çağı ve Geç Tunç Çağı tabakaları incelenmiştir. 2002 – 2010 yılları arasında ise İstanbul Üniversitesi’nden Prof. Dr. Refik Duru ve İtalya Bologna Üniveristesi’nden Nicolo Marchetti’nin başkanlığında kazı ve çevre düzenlemesi çalışmaları yapılmış ve yeniden ziyarete açılmıştır.

    Tilmen Höyük’de Aşağı Şehir’de yapılan kazılarda Erken Tunç Çağı II malzemesi dışında, Orta Tunç Çağı I’den (MÖ 2000-1800) önceye tarihlenen herhangi bir bulguya rastlanmadığından, yerleşmenin MÖ 2. Binyılın başlarında büyük bir kent boyutuna ulaştığı ve bir yönetim merkezi olduğu anlaşılmıştır. Tilmen Höyük’ün MÖ 2. binyılda hangi krallığın merkezi olduğu kesin olarak bilinmemekle birlikte, Hitit ve çeşitli eski Önasya belgelerinde adı geçen antik Zalwar (ya da Zalbar) olabileceği düşünülmektedir. MÖ 2. Binyılın başlarında, özellikle Orta Tunç Çağı II’de (MÖ 1800-1600) surla tahkim edilmiş bir kent yerleşmesi olan Tilmen Höyük’ün iki kent kapısı tespit edilmiştir. Kentin güneydoğusundai nehrin geçit yerinde yer alan ve kulellerle donatılmış olan kent kapısı, merdivenli basamaklarla akropole bağlanıyordu.

    Aşağı Şehir’de yapılan çalışmalarda, çeşitli konutlar ile avlulu kutsal bir alan ve bir kule tapınak açığa çıkartılırken, akropoldeki kazılarda anıtsal kraliyet sarayı ve Suriye tarzında bir tapınak olduğu düşünülen bir yapı açığa çıkartılmıştır. Akropolün güneyinde yer alan kraliyet sarayı, büyük ortostatların kullanıldığı oldukça anıtsal bir yapıdır. Anıtsal girişi ve iç mimarisi Ebla (Tell Mardikh) Batı Sarayı, Alalah (Tell Açana) yarimlim sarayı ve Oylum Höyük Orta Tunç çağı I sarayı ile plan açısından benzerlik göstermektedir. Saray içinde açığa çıkartılan iki geniş merdiven odası, yapının çok katlı olduğunu ortaya koymuştur.
Arkeolojik kazı ve araştırmalar, Tilmen Höyük’ün Geç Tunç Çağı I’de (MÖ 1600-1400) küçüldüğünü ve bölgesel yönetim merkezi gücünü kaybettiğini ve terk edildiğini göstermiştir. Uzun bir aradan sonra yerleşme MÖ 2. yüzyılda küçük bir yerleşme olarak tekrar iskan görmüştür.

    Gaziantep Büyükşehir Belediyesi tarafından 2021 yılında Tilmen Höyük’ün turizme kazandırılması amacıyla çevre düzenleme projesi hazırlanmıştır. Tilmen Höyük Çevre Düzenlemesinde temel olarak üç tasarım ve yaklaşım bölgesi öngörülmüş olup çalışmaların bu doğrultuda yürütülmesi amaçlanmaktadır. Çevre Düzenleme çalışmaları kapsamında; Tur otobüsleri ve şahsi araçlar için otopark, güvenlik binası ve bilet satış gişesi, kontrollü geçiş için turnikeler ve turnike sundurması, kafeterya, tuvaletler, oturma bankları, tanıtım-bilgilendirme-yönlendirme birimleri, yürüyüş yollarının yapımına başlanmış olup, çalışmaların 2022 yılı içerisinde tamamlanması planlanmaktadır.